Cuma

FARABİ'DEN PLATON'A İDEAL DEVLET

Platon (m. ö. 427-347) “Devlet” adlı diyalogunda ideal bir devlet düzeninin nasıl olması gerektiğini açıklamıştır. Bunu yaparken de her zaman ki yöntemini izleyip hocası Sokrates’i konuşturmuştur. Eserleri birçok kişi tarafından önemli görülse de Aristoteles’e bağlı kalan Farabi tarafından bu denli benimsenmesi şaşırtıcı olduğu kadar diyalogun önemini de ortaya koyan bir gelişmedir.

Farabi
Farabi
Farabi  (870-950) “el-Medinetü’l Fazıla” adlı eserinin beşinci kısmında devlet felsefesine yer vermiştir. Ona göre insan, neslini devam ettirebilmek ve en üstün mükemmelliği elde etmek için birçok şeye muhtaç olan bir yaradılışta varlığa gelmiştir. Ama onun bu şeyleri tek başına sağlaması mümkün değildir. Bu mükemmelliğe ancak birbirleriyle yardımlaşan birçok insanın bir araya gelmesiyle ulaşılır. İnsanların bu denli çeşitlilikte ve sayıda dünyaya gelmelerinin sebebi de budur. Mükemmelliğe şehirde ulaşılır. Devlet bir menfaat mekanizması değildir. Devlet insanların bir araya gelme ihtiyacından oluşur. Bu anlayış Platon’da da vardır ve Devlet diyalogunda bu ihtiyaca geniş yer vermiştir. Farabi devletle ilgili olarak sırasıyla bazı tanımlara da yer verdiği eserinde “Medine, şehir, millet ve köy”ün üzerinde dururken en iyi devletin özelliklerini vermeye başlar.

Ona göre en iyi devlet; gerçek adalete, orantılı eşitliğe dayanan devlettir ve bu devlette herkesin yaradılışına has bir görevi vardır. Farabi doğru bir devlet yapısını sağlıklı bir vücudun işleyişine benzetir. Platon da Devlet diyalogunun 441-c paragrafında toplumdaki bölümlerin insanda da olduğunu söylemiştir. Toplumun yapısı insanın yapısına benzetilmiştir. Farabi en iyi devlet şeklini tek bir kişinin mutlak hükümdar olmasına bağlar ve bu kişiyi de peygamber filozof olarak tanımlar.  Platon’da da filozofların başa geçtiği devlet mutluluk devleti en iyi devlettir.* Tek bir kişi olmazsa biri filozof olmak şartıyla iki kişi yönetebilir Farabi’ye göre.

İdeal Devlet’in karşısına dört kusurlu devlet koyan Farabi, bu devletleri şu şekilde sıralar: “cahil devlet, bozuk devlet, değişme halinde olan devlet ve sapkınlık halinde olan devlet”. Ve yine cahil devletin ilk örneklerine Platon’un Devlet’inin 8. ve 9. Kısımlarında rastlanır. Ancak Farabi’nin sınıflaması geliştirilmiş ve değiştirilmiş bir haldedir. Cahil devleti mutluluğun ne olduğunu bilmeyenler olarak tanımlıyor ve 6’ya ayırıyor:
  1. Hayvansal ihtiyaçları gideren devlet ( Platon’un Devlet’inde asgari, zaruret devletine karşılık gelir)
  2. Zenginlik devleti (Platon’un Devlet’inde oligarşik devlet)
  3. Bayağılık ve düşüklük devleti
  4. Doymak bilmezler
  5. Ün, şeref, güç ve kudret arayanlar ( Platon’un Devlet’inde timokrasi)
  6. Demokrasi

Farabi’ye göre 1. Ve 6. Şekiller diğerlerine göre biraz daha iyidir. Düzeltilme şansları vardır. Sonra daha önce Platon’un Devlet’inde yer verdiği şekline çok yakın bir şekilde sıralanmış ideal bir devletin yöneticisinde bulunması gereken özellikleri veriyor. Bu ideal devlet başkanında her yönden mükemmellik aranıyor. Bu özellikler:
  • Fiziksel liyakat ve sağlık
  • Çabuk öğrenen ve anlayan
  • Öğrendiği ve kavradığı şeyleri aklında tutan
  • Uyanık, cevval bir zekaya sahip olma (Platon’da açık paralelleri yoktur)
  • Hoş sohbet, güzel konuşma ( Platon’da böyle bir şey söylenmez)
  • Hakikati sevmek, yalandan, yanlıştan nefret etmek
  • Tabiatı gereği öz denetimi olan, aşırılıktan kurtulmuş
  • Para ve dünyevi şeylere itibar etmeyen
  • Adalet sevgisi olan ve her türlü zulüm ve adaletsizlikten kaçınan
  • Cesaretli, korkusuz, azimli, kararlı (Platon’un erkeksilik cesaretine paralelidir.)

Platon ve Farabi’nin devlet anlayışlarına baktığımızda ideal devletin abartılmış, ütopik şekillerine rastlasak da özenmemek ve hayran kalmamak elde değildir. Özellikle Platon’un gerek yaşadığı zaman için gerekse günümüze dek gelen yakın geçmiş hatta bugünümüz için ne denli önemli örnekler ortaya koyduğunu anlamamız için sadece Devlet diyalogunu okumamız bile yeterli olacaktır. Zira bu eser 2000 yılı aşkın süredir ortaya konan bütün devlet kuramı ya da toplum düzenlerinin başvuru kaynakları arasındadır.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder